Suy Niệm Ngày 30/4: Tà Áo Xanh Hy Vọng
/30 tháng 4 2024
Viết bởi thành viên PIVOT, Lương Thiên-Nhiên
Vẻ đẹp của biển xanh bao la và những con sóng vỗ bờ trên biển vắng cho tôi những cảm xúc kinh ngạc diệu kỳ. Tuy nhiên, hơi nóng tỏa ra từ bãi biển cát trắng Kona thoáng đưa tôi về một ngày định mệnh cách đây 41 năm, khi tôi và chị theo chân một người lạ băng qua những cồn cát thiêu đốt đi vượt biên. Trong tuổi thiếu thời, chị em tôi ngây thơ hiểu “vượt biên” là “đi Mỹ.” Trong dịp đặc biệt đó, tôi chọn mặc bộ đồ màu xanh lam đẹp nhất của mình, còn được gọi là “đồ bộ.”
“HIDDEN HERITAGES: San José’s Vietnamese Legacy” (“DI SẢN TIỀM TÀNG: Di sản Người Việt ở San José”) là một dự án kéo dài nhiều năm với sự hợp tác giữa Viện Bảo tàng Nghệ thuật San José (San José Museum of Art), Chopsticks Alley và Phòng Văn hóa Thành phố San José; dự án đã quy tụ các nghệ sĩ Việt Nam và các thành viên cộng đồng để chia sẻ, khuếch đại và trình bày một cách nghệ thuật những câu chuyện và đóng góp của người Mỹ gốc Việt cho San José. Năm 2022, tôi được vinh dự mời tham gia vào dự án này, nhưng đó là một hành trình đầy cảm xúc khi hồi tưởng và đôi khi sống lại những ký ức đó. Nghệ sĩ nổi tiếng người Việt, Trinh Mai, đã lắng nghe cuộc phỏng vấn dài 3 tiếng đồng hồ và tái tạo bộ trang phục trẻ con màu xanh da trời của tôi thành một bộ váy với câu chuyện của tôi hiện mờ ảo trên nền vải mềm, đó là một quyết định khéo léo đầy tính cách nghệ thuật.
Trong cuộc phỏng vấn, tôi có nhắc đến chuyện mình mặc bộ trang phục màu xanh đẹp nhất trong dịp đặc biệt “vượt biên” đó. Tuy nhiên, màu xanh của bộ đồ khi đó đã phai nhạt qua bao lần mặc và giặt phơi khô dưới nắng. Tôi cũng đã lớn lên trong bộ đồ đó, và ống quần thường lủng lẳng trên mắt cá chân tôi. Trong chuyến đi, bộ đồ xanh bị dây dầu khi chúng tôi trốn trong buồng máy trước khi ra vùng biển quốc tế. Dù vậy, bộ đồ đó vẫn là một màu xanh trong suốt tuyệt đẹp trong ký ức tôi, và thậm chí sau 41 năm, bộ đồ trẻ thơ màu xanh và đôi dép vẫn hằn sâu trong tâm khảm. Một cách nào đó, những món đồ này mang một giá trị tinh thần đặc biệt đối với tôi, vì chúng là những món đồ ít ỏi còn lại của tôi. Chúng tượng trưng cho hành trình của hy vọng và ước mơ của tôi khi tôi rời bỏ một nơi đầy khổ đau.
Với những đứa trẻ mà tuổi thơ bị tàn phá bởi xung đột và chiến tranh, ngày tháng, thời gian, hoặc những ký ức khác theo trình tự thời gian có thể mờ dần theo năm tháng, nhưng cảm giác sợ hãi, kinh hoàng, bị đe dọa, đói khát, đau đớn và mất mát, hoặc những ký ức về những vật dụng trẻ thơ yêu dấu như quần áo, giày dép, đồ chơi sẽ mãi khắc sâu. Những tổn thương tinh thần này đôi khi như những hố đen khó lường, cuốn hút mạnh mẽ trở về những ký ức khó khăn. Có lúc, như những bóng ma ám ảnh, chợt hiện chợt ẩn ở những cảnh vật hay sự kiện quen thuộc, như những gì đã thấy trong các cuộc xung đột ở Ukraine và Gaza, tựa như đất nước tôi 49 năm trước. Mặc dù tôi và nhiều người tị nạn chưa bao giờ được chẩn đoán mắc chứng rối loạn căng thẳng hoặc hội chứng hậu chấn thương (PTSD), nhưng gần đây nhất là năm 2023 tôi đã nhận ra rằng những khoảnh khắc hồi tưởng sẽ tiếp tục ám ảnh tôi đến hết cuộc đời.
Việc Trinh Mai tái tạo chiếc váy xanh rất phù hợp ở nhiều khía cạnh riêng tư. Chiếc váy xanh bình dị được thiết kế cho một cô gái có tuổi thơ đầy nữ tính bị tước đoạt, còn quá nhỏ để hiểu được chính trị đằng sau chiến tranh nhưng lại trải nghiệm lắm bất công khi biết tuyệt vọng, đau khổ và cơ hội bỏ lỡ vì bị áp bức. Những trải nghiệm khủng khiếp đó trong và sau chiến tranh, cùng với 1 năm dài sống trong 3 trại tị nạn đã hun đúc nền tảng cho sự nghiệp và quyết tâm cá nhân của tôi trong việc xây dựng năng lực cho thanh thiếu niên, đặc biệt là trẻ em, để các em có thể đương đầu và chịu đựng những thử thách trong cuộc sống, cũng như lãnh đạo các công việc hợp tác qua các quá trình xây dựng cộng đồng bao gồm cam kết cho hòa bình. Để tưởng nhớ đến Chiến tranh Việt Nam hay Tháng Tư Đen đối với người Mỹ gốc Việt, chúng ta phải cam kết cho hòa bình vì chỉ có hòa bình mới có thể ngăn chặn những thương tật và chết chóc vô nghĩa, những tổn thương trọn đời qua bao thế hệ.